Tarım ve Orman Bakanlığının 08/04/2004 tarihli, TEŞ.03.001-246 sayılı Bakanlık Makam Olur’u ile yürürlüğe giren, Tarımsal Amaçlı Kooperatif kuruluş İşlem ve Görev Talimatı’nın
- 8 inci maddesinin (a) bendinde, “Tarımsal kalkınma kooperatifi kurulmak istendiğinde;… ortakların kooperatifin faaliyet konularına giren konularda ticaret ve komisyonculuk yapmamalarına ve ticaret odasına kayıtlı olmamasına dikkat edilmelidir.” ifadesine yer verilmişse de söz konusu Talimatın yürürlüğe girmesinden daha sonra yayımlanan, 21/04/2004 tarihli ve 5146 sayılı Kanun’un 2 nci maddesiyle 1163 sayılı Kanun’un 1 ve 9 uncu maddelerinde yapılan değişiklikle 6102 sayılı Kanun kapsamındaki ticaret şirketlerinin de kooperatif ortağı olmasının yolu açıldığından ticaret şirketlerinin tarımsal kalkınma kooperatiflerinde kurucu ortak olabilecekleri,
- 8 inci maddesinin (a) bendinde, “Tarımsal kalkınma kooperatifi kurulmak istendiğinde; kurucu ortakların kooperatifin kurulacağı bölgede en az bir yıldan beri ve halen ikamet etmeleri ve bu durumu belgelendirmeleri, ortakların aynı bölgede başka bir tarımsal kalkınma Kooperatifinin ortağı olmamasına, ortakların kooperatifin faaliyet konularına giren konularda ticaret ve komisyonculuk yapmamalarına ve ticaret odasına kayıtlı olmamasına dikkat edilmelidir.” şeklinde ifade bulunduğu,
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun
- “A) Tarif:” başlıklı 1 inci maddesinde kooperatif: "Madde 1 –(Değişik: 21/4/2004-5146/ 1 md.) Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir.” şeklinde tanımlanmıştır.
- “B) Kuruluş, muteberlik şartları, isim kullanma yetkisi:” başlıklı 2 nci maddesinin ilk cümlesi; “Madde 2 – (Değişik: 15/2/2018-7099/7 md.) Bir kooperatif en az 7 ortak tarafından imzalanacak anasözleşme ile kurulur. İlgili Bakanlık faaliyet konuları itibarıyla kooperatifleri sınıflandırmaya, çalışma bölgeleri oluşturmaya, kooperatif kuruluşu için asgari ortak sayısından az olmamak üzere ortak sayısı ve kooperatif kurulmasına yönelik diğer şartlar ile usul ve esasları belirlemeye yetkilidir. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar ilgili Bakanlık tarafından çıkarılacak tebliğ ile belirlenir…” şeklinde olup, söz konusu fıkradan kooperatiflerin kurulabilmesi için en az 7 (yedi) ortağın bulunmasının gerektiği, bahsedilen ortakların gerçek ya da tüzel kişi olmaları hususunda herhangi ayrım gözetilmediği ancak ilgili bakanlık tarafından asgari ortak sayısından az olmamak koşuluyla ortak sayısı belirleme ve kooperatif kurulmasına yönelik şartla usul ve esasları belirlemek yönünden yetkili kılındığı,
- “II – Tüzel kişilerin ortaklığı:” başlıklı 9 uncu maddesinde de: “Madde 9 ––(Değişik: 21/4/2004 – 5146/ 2 md.) Kamu ve özel hukuk tüzel kişileri amaçları bakımından ilgilendikleri kooperatiflerin kuruluşlarına yardımcı olabilir, önderlik edebilir ve ortak olabilirler.” hükümleri,
- 59 uncu maddesinde, kooperatif yönetim kurulu üyeleri ve personelinin ortaklık işlemleri dışında kendisi veya başkası namına, bizzat veya dolaylı olarak kooperatifle kooperatif konusuna giren bir ticari muamele yapamayacağı,
- 2004 yılında 5146 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonucunda Kooperatifler Kanunu’nun 1 ve 9 uncu maddelerinde yer alan ve ticaret şirketlerinin de kooperatiflere ortak olabilmesine imkan tanıyan söz konusu hükümler Kanun’a girmekle birlikte, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun kooperatiflerin yönetim kurullarına ilişkin düzenlemelerin yer aldığı “B) Yönetim kurulu:” üst başlığı altında yer alan “I – Ödevi ve üye sayısı:” başlıklı 55 inci maddesindeki: “Madde 55 – Yönetim Kurulu, kanun ve anasözleşme hükümleri içinde kooperatifin faaliyetini yöneten ve onu temsil eden icra organıdır.
- Yönetim Kurulu en az üç üyeden kurulur. Bunların ve yedeklerinin kooperatif ortağı olmaları şarttır. Yönetim Kurulu üyeliğine seçilen tüzel kişiler, temsilcilerinin isimlerini kooperatife bildirir. (Ek cümle:21/10/2021-7339/5 md.) Üçüncü fıkra, tüzel kişi üyelerin temsilcileri hakkında da uygulanır.” hükmüyle kooperatif yönetim kurulu üyelerinin ve yedeklerinin kooperatif ortağı olması zorunluluğu getirilmekle birlikte gerçek kişiler gibi tüzel kişilerin de yönetim kurulu üyesi olabilmesine imkan sağlanmıştır.
S.S. Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Anasözleşmesi’nin
- 9 uncu maddesinde belirtilen şartlara haiz gerçek ve tüzel kişilerin kooperatiflere ortak olabileceği,
- 71 inci maddesinde yönetim kurulu üyesi seçilebilmek için kooperatifin çalışma konularıyla ilgili işlerin ticaret ve komisyonculuğunu yapmamak gerektiği
- kooperatif ortağı olmak için sayılan şartlara haiz olmadığı halde seçilenlerin ya da bu şartları sonradan kaybedenlerin görevlerine yönetim kurulunca son verileceği,
- “ORTAKLIK:” başlıklı 8 inci maddesinde: “Madde 8- Kooperatifin kuruluşundaki ortak sayısı en az 7 kişidir. Çalışma bölgesi içine girmesi mümkün, üretim ve geçim kaynakları bakımından aynı veya benzer nitelikte olan, aralarında ortak fayda ve hizmet ilişkileri kurulabilen yerleşim merkezlerinde oturanlardan ortak alınır.” hükmüne yer verilerek kooperatiflerin en az 7 (yedi) ortakla kurulabileceği belirtilmiş ve bahsedilen ortakların gerçek ya da tüzel kişi olmaları konusunda herhangi bir ayrıma gidilmemiştir.
- Anasözleşmenin “ORTAKLIĞA GİRME ŞARTLARI VE EK ÖDEMELER:” başlıklı 9 uncu maddesinde: Madde 9- Aşağıdaki şartları haiz ve bu şartları yerine getiren medeni haklarını kullanma yeterliliğine sahip gerçek kişilerle, tüzel kişiler kooperatife ortak olabilir.
a) Türk vatandaşı olmak,
b) 5. Maddede belirtilen çalışma bölgesi içinde ikamet etmek veya nüfus kütüğüne kayıtlı olmak, (Tüzel kişiler için bu fıkra uygulanmaz.)
c) Aynı bölgede başka bir tarımsal kalkınma kooperatifinin ortağı olmamak,
d) Kuruluşta bu anasözleşmeyi imzalamış olmak veya sonradan kooperatife girişte bu anasözleşme hükümlerini bütün hak ve ödevleri ile birlikte kabul ettiğine dair bir ortaklık dilekçesi vermiş olmak,” denmek suretiyle tüzel kişilerin kooperatif ortağı olabileceği belirtilmiştir.
- “YÖNETİM KURULU:” üst başlığı altında düzenlenen “Ödevi ve Üye Sayısı:” başlıklı 69 uncu maddesinin ikinci fıkrasında yer alan: “Madde 69- …Yönetim kurulu üyeleri ve yedekleri genel kurul toplantısında ortaklar arasından 3 asıl 3 yedek olmak üzere en az bir, en fazla dört yıl için seçilirler. Genel kurulca böyle bir süre tespiti yapılmaması halinde bir yıl seçilmiş sayılır. Görev süresi sona eren üyelerin seçilme hakkı vardır. Tüzel kişiler de yönetim kurulu üyeliğine seçilebilirler. Yönetim kurulu üyeliğine seçilen tüzel kişiler, temsilcilerinin isimlerini kooperatife bildirir...” hükmü uyarınca tarımsal kalkınma kooperatiflerinde tüzel kişilerin de yönetim kurulu üyesi olabilecekleri ifade edilmekle birlikte
- Anasözleşmenin “YÖNETİM KURULUNUN ÜYELİK ŞARTLARI:” başlıklı 71 inci maddesinin ilk fıkrasının (j) bendinde “Yönetim kurulu üyeliğine seçilebilmek için;…j) Kooperatifin çalışma konuları ile ilgili işlerin ticaret ve komisyonculuğunu yapmamak,… gerekmektedir.” denmek suretiyle kooperatifin çalışma konusuna giren konularda ticaret ve komisyonculuk yapanların yönetim kurulu üyesi olarak seçilemeyeceği hükme bağlanmıştır.
- Anasözleşme’nin 81 inci maddesinin birinci fıkrasının ilk cümlesinde de, “Madde 81- Yönetim kurulu üyeleri ortaklık işlemleri dışında kooperatif ile ticari işlemlerde bulunamazlar…” denmek suretiyle tarımsal kalkınma kooperatiflerinin yönetim kurulu üyelerinin, ortaklık işlemleri dışında kooperatifle ticari işlem yapamayacakları ifade edilmiştir.
- Kooperatifin kuruluşu esnasında görev yapan “Geçici Yönetim Kurulu” ise Anasözleşmede “ …Kooperatif kuruluş işleminin tescil ve ilanı ile kuruluş genel kurul toplantısına kadar görev yapmak üzere kurucu ortaklar arasında seçilen yönetim kuruludur.” şeklinde tanımlanmış olup, 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 3 ve 7 nci maddeleri gereğince, geçici yönetim kurulu, kooperatiflerin kuruluşlarının tescil ve ilan edilmesinden, kuruluş genel kurulu toplantısının yapılmasına kadar olan sürede görev yapmak üzere kurucu ortaklar arasından seçilmekte ve bahsedilen kurulun görevi kooperatifin kuruluş ilanının Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde yayımlanmasını takip eden (1) ay içerisinde “Kuruluş Genel Kurulu Toplantısı” yapılarak Kooperatifin asli yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçilmesiyle sona ermektedir.
- Gerek 1163 sayılı Kanun’da gerekse de Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Anasözleşmesi’nde “Geçici yönetim kurulu”nun oluşumuna ilişkin özel bir düzenleme bulunmadığından, geçici yönetim kurulu üyelerinin niteliklerinin belirlenmesinde de Kanun ve Anasözleşme’deki yönetim kuruluna ilişkin hükümlerin uygulanmasının gerektiği düşünüldüğünden ve Anasözleşmenin “YÖNETİM KURULUNUN ÜYELİK ŞARTLARI:” başlıklı 71 inci maddesinin ilk fıkrasının (j) bendinde Yönetim kurulu üyeliğine seçilecek olanlarda kooperatifin çalışma konuları ile ilgili işlerin ticaret ve komisyonculuğunu yapmamak şartı arandığından yeni kurulacak tarımsal kalkınma kooperatiflerinin çalışma konularıyla ilgili işlerin ticaretini ve komisyonculuğunu yapan ticaret şirketlerinin söz konusu kooperatiflerde yönetim kurulu (ya da geçici yönetim kurulu) üyesi olarak seçilmesi mümkün değildir.
